Dysleksja rozwojowa - objawy i terapia

Dysleksja to specyficzne problemy w nauce czytania i pisania w sytuacji, gdy dziecko jest uczone standardowymi metodami, a jego inteligencja nie odbiega od normy. „Patrzy, a nie widzi?!! Słucha, a nie słyszy?!! Zna zasady, a robi błędy?!!” - z takimi komentarzami spotykają się dyslektycy. Należy pamiętać, że dysleksja nie jest chorobą i występuje u około 15 procent naszej populacji.

Fot. Unsplash.com

Dysleksja rozwojowa - co to jest?

Dysleksją rozwojową nazywamy zespół specyficznych trudności w uczeniu się, które mogą pojawić się już od urodzenia. Rozwój umysłowy dziecka, czy jego brak inteligencji nie są przyczyną występowania tych trudności. Przytrafiają się dzieciom o prawidłowym rozwoju, bardzo często osiągającym świetne wyniki w testach inteligencji.

Jednym z najbardziej znanych dyslektyków był Thomas A. Edison (wynalazca żarówki), który bardzo słabo czytał i pisał. Natomiast duże problemy z matematyką (dyskalkulia) mieli Julian Tuwim i Krzysztof Kamil Baczyński.

Warto wiedzieć, że problem ten nie został wymyślony współcześnie, a zapewne pojawił się odkąd ludzie zaczęli zapisywać mowę i porozumiewać się za pomocą pisma. Dysleksja została zaobserwowana w XIX wieku przez angielskiego okulistę Morgana. Opisał on przypadek czternastoletniego chłopca, który pomimo prawidłowego rozwoju intelektualnego i niezaburzonego wzroku i słuchu, nie potrafił nabyć umiejętności czytania. Problem ten wówczas nazwano „wrodzoną ślepotą słowną”. Pojęcie dysleksji (dys – niemożność, trudność; lexis – słowa lub lego – czytam) pierwszy raz pojawiło się  w 1896 roku w pracach Hishelwooda opisujących przypadek pacjenta doktora Morgana.

Dysleksja niejedno ma imię

Istnieje wiele przyczyn dysleksji rozwojowej, dlatego mówimy o wieloprzyczynowości pojawiania się tej trudności. Bezpośrednim czynnikiem, mającym wpływ na wystąpienie dysleksji, jest nieharmonijny rozwój psychomotoryczny dziecka, co oznacza, że niektóre funkcje organizmu rozwijają się dobrze lub ponadprzeciętnie, a inne z dużym opóźnieniem. Przyczyn dysleksji dopatruje się również w nieprawidłowym rozwoju językowym, innymi słowy powodem trudności są zaburzenia spostrzegania słuchowego dźwięków mowy, ich rozróżniania, skupiania, zapamiętywania oraz dokonywania operacji na cząstkach fonologicznych

Można też wyróżnić dwie główne grupy teorii, które tłumaczą dysleksję - są to uwarunkowania genetyczne i organiczne. W koncepcjach genetycznych przyczyn dysleksji dopatruje się w dyskretnych zmianach w centralnym układzie nerwowym, które warunkują zaburzenia funkcjonalne leżące u podstaw problemów z czytaniem i pisaniem. To znaczy, że nośnikiem dysleksji są patologiczne geny przekazywane z pokolenia na pokolenie. Przyjmuje się, że uwarunkowania genetyczne dotyczą od 20% do 30% dzieci dyslektycznych.

Natomiast koncepcja organiczna tłumaczy pojawianie się dysleksji w organicznym uszkodzeniu okolic mózgu, które są odpowiedzialne za nabywanie czynności  pisania i czytania. Najczęściej są to uszkodzenia wskutek działania czynników patogennych (biologicznych, chemicznych, fizycznych) w okresie prenatalnym i okołoporodowym. Dysleksja rozwojowa u dzieci nie jest jednolitym syndromem zaburzeń, ponieważ może być uwarunkowana jednym lub też kilkoma zaburzeniami prostych funkcji leżących u podstaw złożonej czynności czytania i pisania, dlatego też nie można zdefiniować jednego powodu występowania takich problemów dziecka.

Dysleksja jest mistrzynią paradoksu np.: dziecko, chociaż zna zasady pisowni, robi błędy ortograficzne czy pomimo tego, że jest wyjątkowo uzdolnione plastycznie – nie potrafi rysować na zadane tematy realistyczne. Zaburzenia określonych funkcji wskazują na odpowiedni typ trudności. Zwykle wyróżniamy pięć głównych rodzai dysleksji rozwojowej:

• dysleksja – specyficzne trudności w nauce czytania,
• dysortografia – trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, w tym popełnianie błędów ortograficznych,
• dysgrafia – trudności w opanowaniu pożądanego poziomu graficznego pisma,
• dyskalkulia – trudności w uczeniu się matematyki,
• dyspraksja – trudności z wykonywaniem precyzyjnych czynności ruchowych.

Powyżej wymienione formy dysleksji mogą współwystępować, wtedy mówimy o pojawianiu się typów mieszanych. Najczęściej spotykamy połączenie dysleksji z dysortografią.

Dysleksja - objawy

Dziecko mające dysleksję:

• ma problem ze spostrzeganiem różnicy pomiędzy głoskami, np.: z, i, s,
• ma problem z rozpoznawaniem liter o podobnych kształtach, np.:  b, d, m, n, e, c,
• zapomina kształtu rzadziej występujących liter, np.: Ł,V, H, F
• myli wyrazy różniące się jedną głoską, np.: tata i data, kosa i koza,
• przy zapisywaniu wyrazów opuszcza lub dodaje litery, sylaby, np.: pojawiają się problemy podczas pisania dyktanda,
• ma problem z utrwaleniem poprawnej pisowni wyrazów zawierających trudności ortograficzne,  np.: ó, ż, ch,
• ma trudności  w przypomnieniu sobie właściwego słowa podczas pisania samodzielnego,
• może nie umieć rozpoznać rymujących się słów ani ich samodzielnie wymyślać,
• ma trudności ze sprawnym literowaniem wyrazów i odczytywaniem całego wyrazu,
• nie umie wymienić, jakie są kolejne głoski, sylaby w słowie,
• zwalniania tempo czytania,
• może mieć trudności z czytaniem nut,
• może mieć zaburzenia motoryki rąk, czyli małą sprawność ruchową, słabą pamięć ruchową oraz zaburzoną szybkość automatyzacji podczas pisania, co wpływa na wolne tempo pisania, niski poziom graficzny pisma, szybkie zmęczenie ręki oraz trudności z zapamiętaniem wzorców ruchowych,
• może pisać oburęcznie zamiast prawo- lub leworęcznie, co utrudnia prawidłowe czytanie,
• może mieć zaburzenia orientację w przestrzeni, co powoduje trudności z rozpoznawaniem kierunków.

Głęboka dysleksja rozwojowa najbardziej dokucza dziecku w szkole, ale tak naprawdę jest problemem całego życia, ponieważ  objawy nasilają się i występują w postaci różnych problemów także w dorosłości, np.: przy opanowaniu znaków drogowych czy prowadzeniu samochodu. W związku z tym, jeśli u dziecka widzimy powyższe oznaki, aby ułatwić mu sprawne uczenie się i funkcjonowanie, należy niezwłoczne zdiagnozować problem.

Diagnoza dysleksji

Profesjonalne badanie diagnostyczne zostaje przeprowadzone w poradni psychologiczno-pedagogicznej przez zespół specjalistów (psychologa, pedagoga, logopedę). Dodatkowo korzysta się z konsultacji lekarskich, aby wykluczyć wadę danego zmysłu. W przypadkach, gdy u dziecka pojawiają się zaburzenia nerwicowe czy depresja, należy skierować dziecko na psychoterapię lub skontaktować się z psychiatrą. Diagnozę dysleksji rozwojowej stawia się, gdy stwierdzono u dziecka następujące symptomy:

• prawidłowy rozwój umysłowy
• wczesne występowanie trudności w czytaniu i pisaniu, nasilenie się ich, długotrwałość, wpływ na nie terapii
• występowanie opóźnienia rozwoju funkcji słuchowo-językowych, wzrokowo-przestrzennych, ruchowych.

Opinia poradni zawiera opis słabych i mocnych stron funkcjonowania dziecka, ze szczególnym wskazaniem przyczyn trudności w uczeniu się. Takie orzeczenie należy przekazać szkole, ale warto też osobiście dać ją wybranym nauczycielom, gdyż dzięki temu można indywidualnie omówić optymalny sposób nauczania dziecka.

Wskazania z poradni bywają sformułowane ogólnikowo, aby lepiej pomóc dziecku, powinno się sięgnąć po materiały pomocnicze i wykorzystać je w pracy z dzieckiem w domu.

Symptomy, które zapowiadają trudności w pisaniu i czytaniu powinny zostać dostrzeżone już w okresie przedszkolnym (tzw. ryzyko dysleksji), niestety zwykle zostają zauważone w okresie nauczania początkowego. Rodzice mogą poznać oznaki ryzyka dysleksji już w wieku niemowlęcym i po niemowlęcym. Wskazują na to opóźnienia mowy lub rozwoju ruchowego, np.: dziecko mało raczkuje. Co więcej, takie dzieci później niż rówieśnicy zaczynają wypowiadać swoje pierwsze słowa, zdania proste i złożone, zaczynają późno chodzić, biegać, mają trudności w podstawowych czynnościach manualnych, np.: ubieranie się, jedzenie łyżką, mycie rąk. Jednocześnie nie próbują same rysować.
Warto zwrócić uwagę na powyżej wymienione wskaźniki dysleksji i spróbować skonsultować się ze specjalistami, w celu uzyskania odpowiedniej pomocy.

Poradnia psychologiczno-pedagogiczna to miejsce, do którego rodzic może wybrać się na badanie z dzieckiem bez skierowania. Badanie jest bezpłatne i wymagana jest tylko zgoda rodziców. Konkretne informacje dotyczące badania dysleksji można uzyskać w przedszkolu/szkole, ponieważ każda taka placówka jest związana z poradnią.

Pomoc w dysleksji rozwojowej

Każde dziecko może mieć trochę inne objawy dysleksji i zaburzeń szkolnych, w związku z tym pomocy należy udzielać według indywidualnych potrzeb danego dziecka. Nauczyciel powinien dostosować program, metody, ocenianie  i wymagania do szczególnych możliwości dziecka, np.: obniżyć wymagania w zakresie ortografii. Zindywidualizowanie programu nauczania dyslektyka polega na jego rozszerzeniu o dodatkowe ćwiczenia korekcyjno - kompensacyjne, logopedyczne, które mają za zadanie eliminować zaburzenia i wzmacniać rozwój funkcji wspierających uczenie się. Zgodnie z rozporządzeniem Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu z 2002 roku, dziecko dyslektyczne musi zrezygnować z drugiego języka obcego.

Specjalne potrzeby kształcenia się dyslektyka mogą być bardzo skomplikowane, osoba mająca trudności w jednej dziedzinie, może być wybitnie uzdolniona w innej.  Pamiętajmy o tym, że tylko odpowiednia terapia, dobrana do indywidualnych zasobów może pomóc dyslektykowi, a także rozwinąć jego potencjał. Dlatego  należy uzbroić się w cierpliwość i razem z dzieckiem stawić czoła potworowi o imieniu dysleksja.

Czytaj również:

Integracja sensoryczna - zdiagnozuj swoje dziecko

Trzylatek nie mówi, najczęstsze przyczyny

Autor:  Aneta Iwona Nowak - psycholog z Trójmiejskiej Pracowni Psychologicznej „IMPULS”.

Źródła:
1. Bogdanowicz M., Adryjanek A.., Uczeń z dysleksją w szkole, Wydawnictwo Pedagogiczne Operon,  Gdynia 2005
2. Bogdanowicz M., Adryjanek A. Rożyńska M.,, Uczeń z dysleksją w domu, Wydawnictwo Pedagogiczne Operon, Gdynia 2007
3. Krasowicz-Kupis G., Dysleksa rozwojowa: Perspektywa psychologiczna, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2006
4. Polskie Towarzystwo Dysleksji http://www.ptd.edu.pl/