Rozwój niemowlaka – najważniejsze etapy w pierwszym roku życia dziecka

W pierwszym roku życia dziecka rodzice są świadkami licznych zmian, które zachodzą w każdej sferze rozwoju malucha. Wielu z nich z utęsknieniem czeka na pierwszy uśmiech, pierwsze słowo, a w końcu na naukę chodzenia i pierwszy kroczek niemowlaka. Jednak kluczowych etapów w rozwoju dziecka jest znacznie więcej. Wystarczy wspomnieć choćby o skokach rozwojowych, rozpoczęciu rozszerzania diety, ewentualnym przejściu na modyfikowane mleko następne oraz kamieniach milowych rozwoju motorycznego: unoszeniu główki, siadaniu i samodzielnym staniu. Jak przebiega prawidłowy rozwój niemowlaka? Poznaj najważniejsze etapy rozwoju w pierwszym roku życia dziecka.

Noworodek – pierwsze 4 tygodnie życia dziecka

Pierwsze tygodnie po porodzie są dla dziecka czasem dynamicznych zmian i adaptacji do życia poza brzuchem mamy. Tuż po porodzie maluch musi nauczyć się samodzielnie oddychać i pobierać pokarm, stymulując laktację mamy, a także przyzwyczaić się do sporej ilości otaczających go bodźców.

Początkowo noworodek przesypia 16-20 godzin na dobę, wybudzając się na karmienie. Jego okresy aktywności są krótkie – najczęściej leży wtedy i porusza rączkami oraz nóżkami w niezbyt skoordynowany sposób. Maluszek wykazuje jednak sporo odruchów noworodkowych, m.in. odruch szukania piersi, odruch Moro czy odruch ssania (umożliwia karmienie noworodka).

Poza mlekiem i snem dziecko w tym okresie potrzebuje bliskości rodziców, która wzmacnia jego poczucie bezpieczeństwa. Noszenie, kołysanie i przytulanie pozwalają mu uspokoić się, wyciszyć i zasnąć, ale też wspierają jego prawidłowy rozwój, stymulując układ przedsionkowy.

Pod koniec 6. tygodnia życia niemowlę ułożone na brzuszku odrywa główkę od podłoża. Dłonie stopniowo rozluźniają się i lekko otwierają. Jego wzrok przyciągają kontrastowe barwy, coraz częściej śledzi też twarze rodziców, a nawet próbuje się uśmiechnąć. Maluszek rozpoznaje głosy swoich opiekunów i jest wyraźnie zaniepokojony słysząc nieznany dźwięk.

W pierwszych tygodniach rodzice powinni skupić się na nauce poprawnego karmienia i prawidłowym rozpoznawaniu oznak głodu oraz obserwować rozwój noworodka i jego przybieranie na wadze. Podczas krótkich okresów aktywności dobrze jest układać go w pozycji na brzuszku, która wspiera pracę układu pokarmowego i prawidłowy rozwój motoryczny.

W tym okresie mogą się też pojawić nieprzyjemne dolegliwości: bóle brzuszka, kolki i ulewanie oraz żółtaczka, które warto skonsultować z lekarzem.

Karmienie piersią

Karmienie piersią jest najlepszym sposobem żywienia noworodka i niemowlaka. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca wyłączne karmienie dziecka piersią od porodu do 6. miesiąca życia oraz w miarę możliwości kontynuowanie go po wprowadzeniu pokarmów stałych aż do 2. roku życia.

Mleko mamy jest najlepszym i w pełni naturalnym pokarmem dla noworodka. Jego skład zmienia się w zależności od wieku malucha i pory dnia, jednak zawsze zawiera ono stałe komponenty wspierające zdrowie i prawidłowy rozwój dziecka:

białka stanowiące budulec organizmu, w tym laktoferynę i immunoglobuliny,
dobroczynne bakterie probiotyczne,
prebiotyki wspierające rozwój mikroflory jelitowej,
naturalne, łatwo przyswajalne foliany o wysokiej biodostępności
witaminy, mikro- i makroelementy,
węglowodany (głównie laktozę) będące źródłem energii,
tłuszcze, w tym długołańcuchowe wielonasycone kwasy tłuszczowe LC-PUFA,

czynniki wspierające odporność dziecka

Pielęgnacja noworodka

Skóra noworodka wymaga szczególnej pielęgnacji – jest cieńsza, delikatniejsza i bardziej skłonna do podrażnień niż skóra dorosłego. Wydziela też mniejszą ilość sebum, przez co łatwiej ulega przesuszeniu i traci swoje zdolności ochronne. Naturalny, ochronny płaszcz lipidowy tworzy się dopiero po kilku tygodniach życia, dlatego noworodki mogą wymagać częstszego nawilżania i natłuszczania skóry.

Wyjątkowej troski wymaga skóra w okolicach pieluszkowych – przy każdej zmianie pieluszki należy ją dokładnie oczyszczać oraz zabezpieczać kremem lub maścią ochronną. Jeśli zdecydujemy się na używanie chusteczek nawilżanych, wybierajmy te stworzone do skóry wrażliwej lub nasączane wodą, np. chusteczki nawilżane, które zawierają 99% wody i bardzo dobrze sprawdzają się do oczyszczania nadwrażliwej skóry.

Istotnym elementem pielęgnacji jest też kąpiel. Zaleca się kąpać noworodka co 2-3 dni, by nie wysuszać nadmiernie jego skóry. Do mycia należy używać łagodnego żelu lub płynu do kąpieli zawierającego delikatne substancje myjące i pielęgnujące. Po osuszeniu skóry maluszka, warto zastosować kosmetyk nawilżający lub natłuszczający, który zabezpieczy ją przed działaniem czynników zewnętrznych.

Produkty do pielęgnacji skóry noworodka powinny być przeznaczone do stosowania już od 1. dnia życia. Warto wybierać kosmetyki hipoalergiczne, które nie naruszają naturalnej warstwy ochronnej skóry i są dobrze tolerowane nawet przez maluchy ze skłonnością do atopii.

Niemowlę – kolejny etap rozwoju dziecka

Po pierwszych tygodniach życia malucha następuje okres niemowlęctwa, który trwa aż do 1. urodzin. Pierwsze 12 miesięcy życia dziecka to czas wielu dynamicznych zmian w niemal każdej sferze życia: od sposobu żywienia, przez rozwój motoryczny niemowlaka aż po komunikację, okazywanie emocji i rozwój mowy dziecka.

Nadal rekomendowane jest karmienie maluszka piersią, które niesie szereg korzyści zarówno dla niego samego, jak i dla jego mamy. Po kilku miesiącach posiłki mleczne zostaną uzupełnione o dania stałe i dziecko wkroczy w ważny etap rozszerzania diety. Jest on czasem poznawania nowych smaków, konsystencji i zapachów, a także nauki samodzielnego jedzenia i picia.

Jeśli zachodzi taka potrzeba, do diety niemowlaka wprowadza się mleko modyfikowane, które w całości lub w części zastępuje pokarm mamy. Dzieje się tak najczęściej w przypadkach, kiedy mama wraca do pracy lub z innych względów nie może kontynuować karmienia piersią.

Okres niemowlęctwa to także czas nabywania przez dziecko nowych umiejętności z zakresu motoryki dużej, kiedy dziecko siada, raczkuje, wstaje, a także stawia pierwsze kroki. Ciekawy świata maluch, chcąc lepiej komunikować się z otoczeniem, zaczyna wypowiadać pierwsze proste słowa.

Poznaj kamienie milowe w rozwoju dziecka i dowiedz się, kiedy maluch siada, raczkuje i chodzi.

Skoki rozwojowe

W pierwszym roku życia możemy zaobserwować charakterystyczne etapy rozwoju dziecka: okresy regresu, nadmiernej płaczliwości i drażliwości, po których następuje etap pojawienia się nowych umiejętności. Są to tzw. skoki rozwojowe u dzieci.

Występowanie wyodrębnionych skoków rozwojowych u dziecka ma związek z rozwojem układu nerwowego, w którym stale tworzą się nowe połączenia między neuronami. Dzięki nim dziecko może odbierać coraz to nowe bodźce, które początkowo bywają dla niego niepokojące i obce, powodując zły humor i płacz. W tych trudnych momentach maluchy domagają się większej uwagi ze strony rodzica – chcą stale być przytulane, noszone na rękach, spędzają więcej czasu przy piersi, a także miewają problemy ze snem.

Po trudnym, zarówno dla dziecka, jak i dla rodzica, okresie przychodzi etap nabycia nowych zdolności. Niekiedy dzieje się to niemal z dnia na dzień – maluch staje się bardziej pogodny, a jednocześnie prezentuje nam całą gamę umiejętności z zakresu motoryki małej i dużej, komunikacji, rozwoju społecznego lub emocjonalnego.

U niemowlaka wyróżniamy 7 skoków rozwojowych:

Pierwszy skok rozwojowy u noworodka (4.-5. tydzień życia) – dziecko zaczyna wyraźniej odbierać bodźce, a jego reakcje na dotyk, dźwięk i zapachy stają się bardziej świadome. Wydłuża się czas aktywności pomiędzy drzemkami. To moment na pierwszy uśmiech, ale też pierwszy płacz ze łzami.
Drugi skok rozwojowy u niemowlaka (7.-9. tydzień) – maluch zwraca większą uwagę na powtarzalne czynności i zaczyna rozumieć, że występują one w pewnej kolejności. Próbuje wydawać pierwsze dźwięki i uważnie słucha innych, a także siebie. W leżeniu na brzuszku swobodnie unosi główkę, śledzi wzrokiem najbliższe osoby.
Trzeci skok rozwojowy (10.-12. tydzień) – niemowlak zaczyna rozróżniać intensywność poszczególnych bodźców, np. natężenie światła, różnice w tonie głosu. Coraz lepiej chwyta przedmioty i wkłada je do buzi. Entuzjastycznie reaguje na grające i świecące zabawki, wodzi za nimi wzrokiem i odwraca głowę. To czas, kiedy dziecko zaczyna pełzać, a w leżeniu na brzuszku potrafi podpierać się na przedramionach.
Czwarty skok rozwojowy (14.-19. tydzień) – maluch sprawnie operuje przedmiotami, przekładając je z rączki do rączki. Przyspiesza rozwój motoryczny dziecka: umie ono przekręcać się z plecków na brzuch i odwrotnie, unosi tułów w podporze na dłoniach, a nawet próbuje przyjąć pozycję do raczkowania. Zaczyna rozumieć następstwa swoich działań i łączy pierwsze proste sylaby, np. papapa.
Piąty skok rozwojowy (22.-26. tydzień) – dziecko coraz sprawniej koordynuje swoje ruchy: manipuluje przedmiotami i wkłada je do pojemnika, klaszcze, próbuje siadać. Obawia się, że rodzic, który zniknął z zasięgu wzroku już nie wróci – skutkuje to nasileniem się lęku separacyjnego. Maluch zaczyna wstydzić się i bać obcych, reagując strachem na ich obecność.
Szósty skok rozwojowy (9.-10. miesiąc) – niemowlak segreguje różne rodzaje i kształty przedmiotów, jest bardzo ciekawy świata i próbuje go eksplorować, podejmując próby wstawania i chodzenia przy meblach. Następuje szybki rozwój emocjonalny dziecka: maluch rozśmiesza bliskich, robi miny, patrząc w lustro, tuli pluszaki oraz przejmuje inicjatywę w zabawie.
Siódmy skok rozwojowy (około 11. miesiąca) – maluch próbuje naśladować gesty, zachowania i odgłosy innych osób oraz zwierząt. Świadomie używa słów „tak” i „nie”, samodzielnie buduje proste konstrukcje, bazgrze kredką po kartce. Chętnie dzieli się swoimi odkryciami z opiekunem, wskazując przedmioty palcem. To też okres, kiedy dziecko zaczyna chodzić.

Mleko następne

W drugim półroczu życia dziecka następuje wiele zmian, a jedną z nich może być powrót mamy do pracy, który często wiąże się z koniecznością wprowadzenia do diety niemowlaka mleka modyfikowanego. Jeśli zachodzi taka potrzeba i mama nie będzie mogła już karmić piersią, warto rozpocząć stopniowe przechodzenie na mleko następne przeznaczone dla maluchów po 6. miesiącu życia.

Skład mleka modyfikowanego dla zdrowych dzieci powinien być jak najbardziej zbliżony do mleka mamy. Nie może w nim zabraknąć:

laktozy, czyli cukru mlecznego naturalnie występującego w pokarmie kobiecym,
witamin oraz minerałów w dawkach dopasowanych do wieku i zapotrzebowania niemowlaka,
cennych kwasów tłuszczowych z grupy Omega-3,
probiotyków i prebiotyków,
białka w ilości dostosowanej do trawiennych możliwości malucha
folianów ważnych dla rozwoju i wzrostu najmłodszych.

Przy wyborze mleka modyfikowanego warto wziąć pod uwagę różnego rodzaju dolegliwości dziecka – na rynku dostępne są produkty opracowane specjalnie dla dzieci ze szczególnymi potrzebami żywieniowymi.

Metafolin® w mleku następnym HiPP BIO COMBIOTIK®

Mleko następne HiPP BIO COMBIOTIK® jest efektem badań naukowych nad mlekiem mamy, które było inspiracją i wzorem podczas opracowywania jego składu. Z tego względu mleko HiPP zawiera unikalne połączenie PROBIOTIK® i PRAEBIOTIK® występujące naturalnie w mleku mamy, czyli połączeniekultur bakterii kwasu mlekowego pochodzących pierwotnie z kobiecego pokarmu oraz galaktooligosacharydów z ekologicznej laktozy.

Co więcej, mleko modyfikowane HiPP BIO COMBIOTIK® jest jedynym mlekiem następnym zawierającym Metafolin® – aktywną formę folianów identyczną jak ta występująca w mleku matki. Metafolin® jest dostępny dla organizmu dziecka od razu po spożyciu, bez konieczności przetwarzania oraz wspiera naturalny rozwój maluszka. Wyjątkowy składnik mleka następnego HiPP – Metafolin®, ma identyczną strukturę jak foliany występujące naturalnie w mleku mamy.

witaminy A, C i D wspierające odporność,
DHA, czyli kwas dokozaheksaenowy z grupy Omega-3 stymulujący rozwój narządu wzroku,
ALA, czyli kwas alfa-linolenowy istotny dla rozwoju komórek nerwowych i mózgu maluszka.

Poznaj mleko HiPP BIO COMBIOTIK® o ulepszonej recepturze z Metafolin®.

W ofercie HiPP dostępne są również mleka modyfikowane dla niemowląt o specjalnych potrzebach żywieniowych: zmagających się z kolkami, nadmiernym ulewaniem, zaparciami oraz zagrożonych wystąpieniem alergii.

Rozszerzanie diety niemowląt

Rozszerzanie diety niemowlaka jest jednym z najważniejszych momentów w jego dotychczasowym życiu. Należy je rozpocząć, kiedy dziecko zaczyna wykazywać umiejętności rozwojowe, które są potrzebne do spożywania stałych pokarmów – nie wcześniej niż w 17. tygodniu życia i nie później niż w 26. tygodniu. Zaleca się, by maluszki karmione piersią, przez pierwsze 6 miesięcy życia otrzymywały wyłącznie mleko mamy.

Wprowadzanie pokarmów uzupełniających warto rozpocząć od warzyw, np. marchewki, brokułu i owoców, np. banan, jabłka, gruszki. Kolejność proponowania maluszkowi poszczególnych produktów nie ma zbyt dużego znaczenia, choć rekomenduje się wprowadzenie warzyw na około 2 tygodnie przed owocami ze względu na większe trudności z akceptacją ich smaku. Od samego początku należy podawać dziecku też produkty zawierające żelazo, by zminimalizować ryzyko anemii.

Każdy nowy produkt wprowadzamy stopniowo, zaczynając od podania kilku łyżeczek i obserwując malucha – taki tryb pozwala na wczesne dostrzeżenie ewentualnych objawów nietolerancji. Z tego względu na pierwsze dni i tygodnie rozszerzania diety idealne są dania jednoskładnikowe. Z biegiem czasu możemy wprowadzać posiłki o coraz większej ilości składników, aż do w pełni zbilansowanych zupek czy obiadków dla niemowląt. Dania stałe powinny stopniowo zastępować te mleczne w taki sposób, by w okolicach 1. urodzin maluch otrzymywał tylko 2-3 posiłki mleczne (lub więcej, w przypadku karmienia piersią).

Rozszerzając dietę malucha, warto zwrócić uwagę na kilka ważnych aspektów:

konsystencja pokarmów – na początku podajemy tylko gładkie purée, a w okolicach 7.-8. miesiąca życia wprowadzamy dania z coraz większymi grudkami i kawałkami,
w 1. roku życia unikamy dodawania soli i cukru do posiłków, a do picia podajemy wodę,
niemowlę w okresie rozszerzania diety nadal powinno być karmione piersią lub otrzymywać mleko modyfikowane.

Zbliża się moment wprowadzenia do diety Twojego dziecka pokarmów stałych? Zobacz poradnik rozszerzania diety i sprawdź, jak zacząć.

Słoiczki dla niemowląt – idealne rozwiązanie na etapie rozszerzania diety

Słoiczki dla niemowląt są dobrym wyborem zarówno na początek rozszerzania diety, jak i na kolejne miesiące przygody z nowymi smakami i konsystencjami. Gotowe dania dla niemowląt HiPP BIO powstają z najwyższej jakości ekologicznych składników i na każdym etapie produkcji podlegają surowym kontrolom, które są jeszcze bardziej rygorystyczne niż te przewidziane w przepisach prawnych. Ich skład jest opracowywany przez ekspertów w dziedzinie żywienia dzieci, dlatego możesz mieć pewność, że zawierają składniki w pełni bezpieczne i dostosowane do możliwości rozwojowych Twojego maluszka.

Zaletą słoiczków dla dzieci jest nie tylko pewność co do pochodzenia i jakości składników, lecz także wygoda – możesz przygotować zdrowe i wartościowe danie dla malucha w zaledwie kilka minut, a także zabrać je ze sobą na spacer czy wakacyjny wyjazd.

W ofercie HiPP znajdują się gotowe dania w słoiczkach przeznaczone dla niemowląt w różnym wieku:

słoiczki z warzywami o prostym składzie HiPP BIO – słoiczki po 4. Miesiącu, np. Pierwsza marchewka BIO, mają niewielką pojemność dostosowaną do małych ilości, które początkowo zjada maluch, a te po 5. Miesiącu, np. Marchewka z czerwoną soczewicą BIO, zawierają już 125 g dania, lepiej zaspokajając głód niemowlaka w kolejnych tygodniach rozszerzania diety.
zupki wielowarzywne oraz owoce HiPP – można je podawać już dzieciom po 4. miesiącu (np. Zupka jarzynowa-krem BIO, Pierwsza gruszka BIO).
dania HiPP z mięsem lub rybą – przeznaczone są dla niemowląt już po 5. miesiącu życia, np. Zupka warzywna z indykiem BIO po 5. miesiącu, Makaron z rybą morską i brokułami po 9. miesiącu. Pozwalają urozmaicić dietę malucha i zapoznawać go z różnorodnymi połączeniami smaków. W ich składzie znajdują się ryby bądź mięso będące dobrym źródłem naturalnego żelaza. Taki obiadek dla dziecka stanowi pełnowartościowy posiłek
kaszki HiPP do przygotowania z mlekiem lub wodą, np. Kaszka owsiana BIO 100% po 4. miesiącu, Kaszka mleczno-zbożowa na dobranoc Manna z bananami BIO po 6. miesiącu. Kaszki HiPP powstają z ekologicznych zbóż i nie zawierają cukru. Dostępne są też w wygodnej formie słoiczków, np. Kaszka manna z mlekiem i owocami BIO po 4. miesiącu.

Oprócz gotowych dań dla niemowlaka HiPP ma w swojej ofercie również musy owocowe i owocowo-warzywne w tubkach i niewielkie wafelki ryżowe BIO idealne jako szybka i zdrowa przekąska pomiędzy głównymi posiłkami.

Źródła:

R. Jason Gerber i inni, Rozwojowe kamienie milowe: rozwój ruchowy, https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/301/original/35-50.pdf?1473159640
Rozwój fizyczny, psychomotoryczny i społeczny dzieci – okres noworodkowy, https://www.wl.cm.umk.pl/panel/wp-content/uploads/1.-Noworodek-.pdf
A. Wegner, Rozwój psychoruchowy dzieci, https://neurologiadziecieca.wum.edu.pl/sites/neurologiadziecieca.wum.edu.pl/files/pol_ped_w1_rozwoj_psychoruchowy.pdf
M. Czosnykowska-Łukacka, Oligosacharydy mleka kobiecego a budowanie odporności niemowląt, https://poland.nestlenutrition-institute.org/sites/default/files/documents-library/publications/secured/Oligosacharydy%20mleka%20kobiecego%20a%20budowanie%20odporno%C5%9Bci%20niemowl%C4%85t.%20Czosnykowska_0.pdf
D. Kowalska, E. Gruszczyńska, J. Bryś, Mleko matki – pierwsza żywność w życiu człowieka, http://phie.pl/pdf/phe-2015/phe-2015-2-387.pdf
M. Czarnecka-Operacz, D. Jenerowicz, Pielęgnacja skóry i kąpiele małego dziecka, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/pielegnacja/52304,pielegnacja-skory-i-kapiele-malego-dziecka
M. Czosnykowska-Łukacka, Oligosacharydy mleka kobiecego a budowanie odporności niemowląt, https://poland.nestlenutrition-institute.org/sites/default/files/documents-library/publications/secured/Oligosacharydy%20mleka%20kobiecego%20a%20budowanie%20odporno%C5%9Bci%20niemowl%C4%85t.%20Czosnykowska_0.pdf
D. Kowalska, E. Gruszczyńska, J. Bryś, Mleko matki – pierwsza żywność w życiu człowieka, http://phie.pl/pdf/phe-2015/phe-2015-2-387.pdf
H. Szajewska, A. Horvath, A. Rybak, P. Socha, Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, https://akademia.kalisz.pl/wp-content/uploads/2021/07/karmienie-piersia.stanowisko-tow.gastro.pdf
H. Szajewska i inni, Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, https://ptghizd.pl/cm/uploads/2021/04/smp_01_2021_zasady_zywienia_zdrowych_niemowlat.pdf
https://hipp.pl/pielegnacja/poradnik/skora-dziecka
Skoki rozwojowe u niemowląt i małych dzieci https://hipp.pl/zywienie-0-1/poradnik/zdrowie-i-rozwoj-maluszka/skoki-rozwojowe-u-niemowlat-i-malych-dzieci
Kąpiel noworodka – jak często i w czym kąpać noworodka? https://hipp.pl/pielegnacja/poradnik/kapiel-noworodka