Dieta mamy karmiącej a alergia pokarmowa u niemowlaka – co warto wiedzieć?
Alergie pokarmowe należą do najczęstszych chorób alergicznych na świecie. Dotyczą około 6-8% niemowlaków i małych dzieci do 3. roku życia. Trudności w rozpoznaniu, leczeniu i profilaktyce tego schorzenia mogą wynikać ze złożoności czynników wpływających na rozwój alergii u niemowlaka.
U podstawy alergii pokarmowej u niemowlaka i dzieci młodszych stoi szereg objawów, występujących na skutek nadwrażliwości na spożywany pokarm, spowodowanej nieprawidłową reakcją układu odpornościowego. Pierwszy kontakt z alergenem powoduje stan uczulenia, kolejny zaś wyzwala reakcję alergiczną, prowadząc tym samym do wystąpienia objawów typowych dla danego schorzenia.
Alergia pokarmowa u niemowlaka
Szacuje się, że wśród niemowląt karmionych wyłącznie mlekiem mamy odsetek występowania alergii pokarmowej nie przekracza 0,5%. Alergie pokarmowe częściej diagnozuje się u dzieci matek, które stosowały dietę eliminacyjną bez wskazań lekarskich, np. wykluczając z codziennego jadłospisu mleko krowie i jego przetwory.
Właściwe odżywianie kobiet już w okresie ciąży ma istotny wpływ na zdrowie przyszłej mamy i maluszka. Bardzo ważne jest zatem stosowanie zasad zdrowego żywienia z wykorzystaniem składników pochodzących z różnych grup produktów spożywczych. Wszystko po to, by zadbać o odpowiednią podaż niezbędnych składników odżywczych. Urozmaicenie diety powinno być kontynuowane w okresie karmienia piersią.
W zależności od mechanizmów powstawania alergii pokarmowej można podzielić ją na:
- IgE-zależną (objawy mogą wystąpić w trakcie jedzenia lub w ciągu 1-2 godzin od spożycia alergenu);
- IgE-niezależną (reakcja alergiczna może pojawić się nieco później, nawet po 72 godzinach od spożycia alergenu);
- mieszaną.
Rodzaj reakcji alergicznej i sposób jej manifestacji w dużej mierze zależy od czynników genetycznych (m.in. występowania alergii u rodziców dziecka) oraz środowiskowych (np. dym papierosowy, smog). Do tego dochodzi młody wiek dziecka i niedojrzałość bariery ochronnej oraz mechanizmów odpornościowych.
Najczęstsze alergeny pokarmowe
Wśród najczęstszych alergenów pokarmowych u niemowlaków wymienia się mleko krowie, białko jaja kurzego oraz owoce cytrusowe.
Reakcja alergiczna może wystąpić nie tylko na skutek kontaktu z pokarmami uczulającymi w trakcie karmienia mlekiem modyfikowanym czy mlekiem kobiecym. Wczesna ekspozycja na antygeny pokarmowe zachodzi już w życiu płodowym. Po narodzinach noworodek także narażony jest na kontakt z alergenami drogą kropelkową oraz przez skórę. W związku z tym całkowita eliminacja antygenów pokarmowych jest praktycznie niemożliwa. Nie należy zatem stosować profilaktycznie diety eliminacyjnej u mamy karmiącej, w obawie o wystąpienie u niemowlęcia alergii na białka mleka krowiego, potocznie nazywanej skazą białkową.
Białka mleka krowiego są mieszaniną wielu białek, które mogą wystąpić także poza mlekiem. Dlatego też w wielu przypadkach objawy alergii na białka mleka krowiego (ABMK) mogą wystąpić po spożyciu cielęciny czy mięsa wołowego.
Objawy alergii pokarmowej
Pierwsze objawy alergii pokarmowej, w szczególności związanej z białkami mleka krowiego, możemy zaobserwować już w pierwszych tygodniach życia maluszka. Najczęściej przyjmują one postać:
- żołądkowo-jelitową (wymioty, biegunka, zaparcia, częste ulewania, anemia z niedoboru żelaza),
- skórną (wysypka na buzi dziecka oraz w okolicach zgięć łokciowych i podkolanowych, świąd czy suchość skóry),
- oddechową (katar oraz kłopoty z oddychaniem będące efektem obrzęku śluzówki).
Do tego mogą pojawić się kolki oraz częstsze uczucie niepokoju u niemowlęcia. Co więcej, zapalna reakcja alergiczna uszkadzająca śluzówkę jelita i wpływająca na jego perystaltykę może upośledzać trawienie i wchłanianie dwucukru mlecznego, prowadząc tym samym do wtórnej nietolerancji laktozy.
Dieta mamy karmiącej a alergia na białko mleka krowiego
Od wielu lat podkreśla się, że karmienie mlekiem matki jest najzdrowszym sposobem żywienia niemowląt i małych dzieci. Według WHO i ESPGHAN wyłączne karmienie piersią powinno trwać co najmniej 6 miesięcy, następnie zaś powinno być kontynuowane tak długo, jak matka i dziecko sobie tego życzą. Karmienie piersią ma udowodnioną korzystną rolę w profilaktyce alergii. Według aktualnego stanu wiedzy nie ma potrzeby stosowania diety eliminacyjnej hipoalergicznej u kobiet ciężarnych i karmiących piersią, zarówno tych znajdujących się w niskiej, jak i w wysokiej grupie ryzyka.
W momencie potwierdzenia u noworodka bądź niemowlęcia alergii na białka mleka krowiego karmienie piersią należy kontynuować, eliminując mleko i produkty mleczne z diety mamy oraz inne produkty mogące zawierać w swoim składzie białka mleka krowiego (tzw. alergeny ukryte), np. wędliny, gotowe sosy.
Decyzję o wprowadzeniu diety eliminacyjnej u mamy powinien podjąć lekarz. Jej istotą jest nie tylko usunięcie z codziennego menu nietolerowanych produktów, ale przede wszystkim zastąpienie ich innymi o podobnej wartości odżywczej. Dodatkowo należy uwzględnić suplementację wapnia, kwasów tłuszczowych DHA i witaminy D3. Dieta eliminacyjna powinna trwać co najmniej 2 tygodnie. Jeśli pomimo konsekwentnego jej przestrzegania przez kobietę karmiącą piersią, połączonego z prowadzeniem dzienniczka spożycia, objawy alergii na białka mleka krowiego nie ustępują, lekarz prowadzący przeprowadza dalszą diagnostykę i może zdecydować o zastąpieniu pokarmu naturalnego preparatem mlekozastępczym zawierającym wolne aminokwasy (AAF) i kontynuację powyższego sposobu karmienia do czasu przeprowadzenia próby prowokacji.
Co ważne, w przypadku niemowląt, według zaleceń Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej (EAACI) należy wystrzegać się rozszerzania diety i podawania pokarmów uzupełniających w pierwszych 4 miesiącach życia dziecka. Jednocześnie warto pamiętać, by w przypadku dzieci genetycznie obciążonych atopią w kolejnych miesiącach ich życia nie opóźniać znacznie wprowadzania pokarmów potencjalnie alergizujących.
Bibliografia:
Horvath A. i wsp.: „Diagnostyka i leczenie alergii na białka mleka krowiego. Stanowisko Sekcji Alergii na Pokarmy Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci”, Standardy Medyczne/Pediatria 2021; t.18: 342-362
Jeleń K. i wsp.: „Odżywianie w okresie ciąży i laktacji a ryzyko wystąpienia choroby atopowej u dziecka”, Standardy Medyczne/Pediatria; 2015 (12), 587-592.
Marek K.: „ Alergia pokarmowa u dzieci”, Forum Medycyny Rodzinnej; 2013, 7 (6), 349–354.
Venter C. i wsp.: „Better recognition, diagnosis and management of non-IgE-mediated cow’s milk allergy in infancy: iMAP – an international interpretation of the MAP (milk allergy in primary care) guideline”, Clinical and Translational Allergy; 2017, 7: 26
Autor: Artykuł sponsorowany