Serduszko wcześniaka - przetrwały przewód tętniczy Botalla

Wszystko zaczyna się od bicia serduszka, które przyszli rodzice mogą usłyszeć podczas jednego z pierwszych badań USG. Ta chwila, gdy lekarz odnajduje małą fasolkę i pokazuje ją na ekranie ultrasonografu, a w gabinecie rozlegają się głośne, rytmiczne stuki-puki to prawdziwa ulga. Potem, już w bardzo zaawansowanej ciąży, czynność serca malucha ocenia się podczas KTG. Wszystkie badania w normie? To wszystko będzie dobrze, prawda? Niestety, u wcześniaków (choć nie tylko!) nie zawsze. 

Przewód Botalla, czyli droga na skróty

Przetrwały przewód tętniczy Botalla, zwany również PDA (z angielskiego patent ductus arteriosus), to wrodzona wada serca dotykająca noworodki, zwłaszcza te, urodzone przedwcześnie. Do tego, zdecydowanie częściej (nawet 3 razy) dotyka dziewczynki. Jest to jedna z najczęstszych wrodzonych wad serca u  dzieci.

Nazwa jest dość skomplikowana. Czym więc jest PDA? Zacznijmy od tego, jak funkcjonuje serce zdrowego człowieka, a jak tego jeszcze nienarodzonego. Otóż, zdrowe serce, tętnicą płucną, pompuje krew z prawej komory to płuc (tu dostaje ona porządną porcję tlenu), a stąd dalej, do lewego przedsionka i lewej komory, skąd aortą płynie do całego ciała. Ważne jest, że gdy dziecko jest jeszcze w łonie matki, jego płuca nie pracują. To łożysko "odwala całą robotę" i odpowiada za nasycenie krwi tlenem. Z tego powodu, krew omija płuca, które przecież i tak nie działają. A jak je omija? No właśnie skrótem. Ten skrót, naczynie zwane przewodem tętniczym Botalla, to łącznik między tętnicą płucną, a aortą. Zaraz po porodzie, gdy maluch wykonuje swój pierwszy wdech i zaczyna oddychać, już z pomocą płuc, następuje wzrost stężenia tlenu we krwi tętniczej, co powoduje kurczenie się ścian owego przewodu-skrótu. Jako, że jest on już niepotrzebny, następują jego skręcenie i samoistne zamknięcie. 

Jednak nie zawsze wszystko dzieje się "zgodnie z planem". Czasami, szczególnie gdy poród nastąpił przed czasem, przewód nie ulega zamknięciu, a u niektórych dzieci zacieśnia się i chwilowo zamyka, by ponownie się otworzyć i przepuszczać przez siebie krew. Ta wówczas zmienia kierunek i płynie z aorty do tętnicy płucnej. Mówimy wtedy właśnie o przetrwałym, otwartym lub drożnym przewodzie tętniczym Botalla. 

Skutki przetrwałego przewodu tętniczego

Mechanizm działania już znamy, ale co to faktycznie oznacza? Jeżeli przez przewód Botalla przedostaje się jedynie niewielka ilość krwi, która ledwo się sączy, może się okazać, że w ogóle nie będzie to miało wpływu na stan zdrowia małego człowieka. Jednak, jeśli przewód jest "mocno" otwarty, może obciążyć płuca i utrudnić oddychanie (zbyt duża ilość krwi) lub serce, które musi pompować dodatkową krew. Główne komplikacje wynikające z tej anomalii sercowo-naczyniowej to:

• obrzęk płuc
• przewlekłe choroby płuc
• martwicze zapalenie jelit 
• przeciążeniowa niewydolność krążenia
• dysplazja oskrzelowo-płucna
• nadciśnienie płucne.

Objawy PDA

Gdy maluch przychodzi na świat, PDA może zostać wykryty nawet dzięki badaniu osłuchowemu. Wywołuje bowiem ciągły szmer osłuchowy serca. Szeroko otwarty przewód może zostać wykryty także podczas EKG. Prócz rutynowych badań, jest kilka objawów, które mogą (ale nie muszą) sugerować dalszą diagnostykę w kierunku przetrwałego przewodu tętniczego. Są to:

• częsty płacz
• kaszel
• duszności
• szybkie męczenie się maluszka podczas karmienia
• niedostateczny przyrost masy ciała
• częste infekcje dróg oddechowych 
• szmery nad sercem
• przyspieszenie czynności serca
• "skaczący" puls
• niskie ciśnienie krwi.

Prócz badań EKG i osłuchowego, PDA diagnozuje się za pomocą EKG, USG dopplerowskiego, RTG klatki piersiowej, czy cewnikowania serca. 

Leczenie

Gdy przeciek jest niewielki, zazwyczaj zaleca się jedynie obserwację i regularne wizyty kontrolne. Często zdarza się, że podczas kolejnego badania okazuje się, że przewód zamknął się samoistnie. 

Jednak nie zawsze się tak dzieje. Lekarze mogą wtedy zadecydować o leczeniu farmakologicznym - dziecku podaje się wówczas dożylnie leki, które wpływają na obkurczanie i zamknięcie przewodu.  Niestety, leki te są najskuteczniejsze, gdy poda się je przed upływem pierwszych dwóch tygodni życia dziecka. Jeśli leczenie nie poskutkuje, lub nie może zostać zastosowane, ta wada serca wymaga interwencji chirurgicznej: mniej inwazyjnie - przez skórę, za pomocą cewnika i specjalnej sprężynki, lub podczas operacji w znieczuleniu ogólnym, gdy przewód podwiązuje się nicią (zazwyczaj, u dzieci, których masa ciała przekracza 10 kg). 

Ważne, że wczesne leczenie PDA jest bardzo skuteczne i daje bardzo dobre rokowania.

Wada, która czasem ratuje życie

Już na początku ustaliliśmy, że przetrwały przewód tętniczy Botalla jest wadą serca. Ale zdarza się, że jest to wada ratująca życie. Jak to możliwe? Otóż PDA nie zawsze występuje solo. Czasami towarzyszą mu inne poważne wady, jak na przykład niedrożność lub znaczne zwężenie tętnicy płucnej. I w takich przypadkach, wyjątkowo, działa na korzyść dziecka.

Zdjęcie: Pexels.com

Autor